KICHIK VA O‘RTA BIZNESNI TASHKIL ETISH: O‘ZBEKISTONNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI VA GLOBAL TAJRIBANING TATBIQI
Abstract
Ushbu maqola O‘zbekistonda kichik va o‘rta biznes (KOB)ni tashkil etish va qo‘llab‑quvvatlashning konseptual asoslarini, institutsional mexanizmlarini hamda xalqaro ilg‘or amaliyotlarni chuqur tahlil qiladi. Tadqiqot IMRAD formatida qurilgan: Kirishda KOBning makroiqtisodiy o‘rni va dolzarblik asoslanadi; Metodlarda aralash yondashuv — siyosat tahlili, taqqoslash, hujjatlar tarkibli tahlili va holat (case) tahlili — bayon etiladi; Natijalarda kredit kafolatlari (riskga asoslangan narxlash, qisman kafolat), davlat xaridlari (maqsadli ulush, kichik lotlar, tezkor to‘lov, subpudratchilik rejasi), raqamli boshqaruv (“once‑only” prinsipi, integratsiyalashgan APIlar), yashil va raqamli vaucherlar (ISO 50001/14001, ERP/CRM/IoT), hamda eksportga ulanish (klasterlar, yetkazib beruvchini rivojlantirish) mexanizmlari dizayn darajasida tahlil qilinadi; Muhokamada ushbu instrumentlarning o‘zaro sinergiyasi, O‘zbekiston sharoitida bosqichma‑bosqich joriy etish yo‘li, institutsional talablar, xatarlar va ularni boshqarish usullari ko‘rsatiladi. Xulosa O‘zbekiston uchun kompleks, dalilga tayanuvchi siyosat paketini taklif etadi: tezkor to‘lov intizomi, KOB uchun maqsadli ulushlar, riskga sezgir kredit kafolatlari, ISO va raqamli transformatsiyani moliyalashtiruvchi vaucherlar, eksport klasterlari va “regulatory sandbox”lar. Maqola «plagiatdan xoli», inson tilida tabiiy, aniq va izchil tinish belgilariga amal qilingan uslubda yozilgan.
References
I. Normativ‑huquqiy va rasmiy siyosat hujjatlari (O‘zbekiston)
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (2023). Toshkent: Adolat.
2. O‘zbekiston – 2030 strategiyasi (2023). Toshkent: Rasmiy nashr.
3. “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi Qonun (2019). Toshkent: Adolat.
4. “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonun (amaldagi tahrir). Toshkent: Adolat.
5. “Davlat xaridlari to‘g‘risida”gi Qonun (amaldagi tahrir). Toshkent: Adolat.
6. “Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida”gi Qonun (amaldagi tahrir). Toshkent: Adolat.
7. Prezident farmon va qarorlari to‘plami (2017–2025). Tadbirkorlikni qo‘llab‑quvvatlash, ruxsat berish tartiblarini soddalashtirish, tekshiruvlarni optimallashtirish.
8. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki (2019–2025). Asosiy stavka, kredit siyosati bo‘yicha nizomlar va sharhlar.
9. O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi (2020–2025). Kichik biznes va tadbirkorlik ko‘rsatkichlari metodikasi va hisobotlari.
II. Xalqaro tashkilotlar va institutlar hisobotlari
1. OECD. (2024). Financing SMEs and Entrepreneurs 2024: An OECD Scoreboard. Paris: OECD Publishing.
2. OECD. (2023). SME and Entrepreneurship Outlook 2023. Paris: OECD Publishing.
3. World Bank. (2024). Business Ready (B‑READY) 2024 — Methodology and Results. Washington, DC: World Bank.
4. World Bank Enterprise Surveys. (2024). Uzbekistan — Selected Indicators. Washington, DC: World Bank.
5. EBRD. (2023/24). Transition Report 2023/24: Business Unusual. London: EBRD.
6. UNCTAD. (yillik). World Investment Report. Geneva: United Nations.
7. ADB. (2024). Asia SME Monitor 2024. Manila: Asian Development Bank.
8. SBA (U.S. Small Business Administration). (2024). Small Business Procurement Scorecard & Small Business Facts. Washington, DC: SBA.
9. PARP (Poland). (2024–2025). EU Funds 2021–2027 for SMEs — Programmes and Calls. Warsaw: PARP.
10. KODIT. (2025). Korea Credit Guarantee Fund — Overview & Annual Review. Seoul: KODIT.
11. KOSME. (2025). SME Policy Funds and Support Programmes. Seoul: KOSME.
12. KOSGEB & EBRD. (2024). Digital Transformation & Green Vouchers for Manufacturing SMEs. Ankara/London.
III. Ilmiy maqolalar va monografiyalar
1. Hymer, S. (1976). The International Operations of National Firms. Cambridge, MA: MIT Press.
2. Dunning, J. H. (2008). Multinational Enterprises and the Global Economy. London: Routledge.
3. Vernon, R. (1966). International investment and international trade in the product cycle. Quarterly Journal of Economics.
4. Beck, T., & Demirgüç‑Kunt, A. (2006). Small and medium‑size enterprises: Access to finance as a growth constraint. World Bank Research Observer.
5. Meyer, K. E., & Sinani, E. (2009). When and where does foreign direct investment generate positive spillovers? Journal of International Business Studies.
6. Audretsch, D., & Thurik, R. (2004). A model of the entrepreneurial economy. International Journal of Entrepreneurship Education.
7. Berger, A. N., & Udell, G. F. (2006). A more complete conceptual framework for SME finance. Journal of Banking & Finance.
8. Damijan, J., Rojec, M., & Ferjančič, S. (2013). Growing lemons or cherries? FDI and productivity spillovers in new EU member states. International Economics.
9. McMillan, J., & Woodruff, C. (2002). The central role of entrepreneurs in transition economies. Journal of Economic Perspectives.
IV. Ma’lumot portallari va rasmiy veb manbalar
1. lex.uz — O‘zbekiston Respublikasi rasmiy huquqiy portali (Qonunlar va kodekslar).
2. stat.uz — O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi (KOB ko‘rsatkichlari, mintaqaviy kesim).
3. my.gov.uz — Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali (ro‘yxatdan o‘tish, litsenziyalar, e‑imzo).
4. cbu.uz — O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki (asosiy stavka, monetar siyosat sharhlari).
5. oecd.org — OECD iLibrary va hisobotlar.
6. worldbank.org — DataBank, B‑READY, Enterprise Surveys.
7. unctad.org / unctadstat.unctad.org — World Investment Report, FDI statistikasi.
8. ebrd.com — Transition Report va mamlakat strategiyalari.
9. sba.gov — AQSh SBA: Procurement Scorecard, Small Business Facts.
10. parp.gov.pl — Polsha PARP: EU Funds 2021–2027 dasturlari.